Rok 2017 był punktem zwrotnym dla reformy sądownictwa na Ukrainie. Ale niestety, ta tura nie miała miejsca w razie potrzeby. Im dalej podążamy tą ścieżką, tym bardziej oczywiste jest, że będziemy musieli pokonać jeszcze większą odległość, aby wrócić na właściwą trajektorię.
Oczywiście głównym wydarzeniem 2017 roku w reformie sądownictwa było utworzenie nowego Sądu Najwyższego.
Zgodnie z planem musieliśmy uzyskać nową wyższą instytucję sądowniczą zamiast 4 starych sądów kasacyjnych, związanych z korupcją i uzależnieniem politycznym. Ale nowy Sąd Najwyższy był tylko na papierze i w przemówieniach prezydenta.
Prawie 80% składu „nowego” sądu to starzy sędziowie. Rzetelność większości z nich, przynajmniej w wielkich wątpliwościach i 27 nowo mianowanych sędziów wyraźnie nie spełnia kryteriów uczciwości. Przywódcy Sądu Najwyższego stali się prawie wyłącznie starzy szefowie sędziów . Nie pracował na stanowisku administracyjnym przed przewodniczącym sądu Valentina Danishevskaya. Ale zaleciła również, aby Bogdan Lwów, osoba zaangażowana w kilka spraw karnych, został mianowany jego zastępcą, który zresztą nie może wyjaśnić pochodzenia kolekcji swoich zegarków o wartości kilkudziesięciu tysięcy dolarów. 69 z 89 sędziów „nowego” Sądu Najwyższego głosowało za jego kandydaturą.
Nie pracując przez 3 miesiące, Sąd Najwyższy zdążył już „zameldować się” w kilku głośnych sprawach: odmówił przegląd legalności przydzielenia całej wyspy o powierzchni 3,2 hektara Julii Lewoczki, zaczął przywracać sędziów Majdanu, którzy zostali ostrzelani z wielką trudnością przez Radę Najwyższą w ostatnim dniu jej konstytucyjnych uprawnień, zaakceptowane 4 różne decyzje proceduralne dotyczące identycznych oświadczeń, mimo że on sam jest wezwany do zapewnienia jedności praktyki sądowej.
Powodem tego wyniku są dwie kluczowe rzeczy: procedura wyboru sędziów i organów decyzyjnych.
Procedura wyboru sędziów Sądu Najwyższego jest często nazywana „bezprecedensowo przejrzystą”. To jest mit. Poza tym, że zapewniono wywiady online z kandydatami i po długim opóźnieniu, opublikowano dokumenty sądowe, nie ma się czym chwalić. Jednocześnie prawie każdy proces selekcji sędziów Sądu Najwyższego charakteryzuje się oznakami manipulacji lub przynajmniej poważnymi niedociągnięciami. Kryteria wyboru i metodologia były niewyraźne i złej jakości, ocena była nieprzejrzysta, pochodzenie punktów otrzymanych przez kandydatów nie było jasne dla społeczeństwa ani samych kandydatów, a fakty świadczące o nieuczciwości kandydatów zostały zignorowane. Społeczeństwo obywatelskie i międzynarodowi partnerzy Ukrainy w październiku zażądał wyjaśnienia : W jaki sposób nieuczciwi kandydaci nadal wygrywali zwycięzców konkursu? Jednak do tej pory nie otrzymano jednoznacznej odpowiedzi.
To nie dziwi. Pomimo faktu, że w sprawie oczyszczenia sądownictwa od nieuczciwych sędziów, sześć razy więcej ufa członkom społeczeństwa niż sędziom, wdrożenie reformy zostało w pełni powierzone Komisji Wysokich Kwalifikacji Sędziów (VKKS) - organowi składającemu się z dwóch trzecich sędziów. Jednocześnie rola publicznej rady uczciwości, składającej się z przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego - prawników, uczonych i dziennikarzy - została skutecznie zredukowana do zera, a przeważająca większość jej ustaleń została zignorowana.
Standardowa „większość sędziów wybieranych przez sędziów”, opracowana w warunkach wysokiego zaufania do sądu w przejściowych demokracjach nie działa . Nie usprawiedliwiał się na Ukrainie. W wyniku jego stosowania zamiast niezależności władzy sądowniczej od władzy politycznej, otrzymaliśmy być może mniejszą odpowiedzialność sędziów wobec społeczeństwa. W końcu politykom znacznie łatwiej jest wpływać na proces za pośrednictwem członków rad sądowych pod ich kontrolą, których integralność również wątpliwe iw takim przypadku - objąć całą odpowiedzialność „niezależnym samorządem sądowym”. I, co dziwne, jest to przedstawione społeczeństwu ukraińskiemu jako wielkie zwycięstwo demokracji. Wszystkie pytania dotyczące jakości pracy tych organów są zepsute albo o żelazną ciszę, albo nawet raczej dziwne stwierdzenia, że „zakończyliśmy reformę sądownictwa”, jak powiedział niedawno prezydent w Davos.
Oczywiście reforma sądownictwa w tej sprawie nie została zakończona. Przynajmniej w formie przewidzianej przez obowiązujące prawo. Kolejnym ważnym etapem, który już się rozpoczął, jest ponowna certyfikacja lub wstępna ocena kwalifikacji sędziów, z których na Ukrainie jest kilka tysięcy osób. Jest ona przeprowadzana w celu sprawdzenia uczciwości i profesjonalnej przydatności sędziów w dwóch pierwszych przypadkach: pytanie dojrzewało od początku czasu. Problem z tym etapem polega na tym, że będzie on przeprowadzany przez tę samą Wysoką Komisję Kwalifikacyjną Sędziów, również przez bardzo podobne procedury. Ale niestety różnica w procedurach nie sprzyja oczyszczaniu sądownictwa.
Ostatnio AQCC zmieniło swoje własne rozporządzenie w sprawie oceny, rzekomo zgodnie z tymi samymi standardami europejskimi. W ten sposób nie tylko znacznie skomplikowała życie Public Council of Integrity, która nielegalnie nakładała dodatkowe obciążenia, ale w rzeczywistości odmówiła oceny wszelkich decyzji sędziów w procesie ponownej certyfikacji. Oznacza to, że wszyscy sędziowie Majdanu i inni sędziowie, którzy mają skargi na ich decyzje, będą mogli je pomyślnie zaliczyć. Co ostatnio wywołało oburzenie wśród rodzin Bohaterów Niebiańskiej Setki, które przypadają w rocznicę tragicznych wydarzeń na Majdanie przyszedł z protestem pod ścianami Komisji. Przedstawiciele VKKS wysłuchali ich, ale nie zmienili decyzji.
Sytuacja z procedurami dyscyplinarnymi, które powinny być stałym mechanizmem kontroli jakości postępowań sądowych, nie jest lepsza. Tylko 14% sędziów na Majdanie zostało zwolnionych w ramach postępowań dyscyplinarnych (liczba ta może się jeszcze zmniejszyć ze względu na przywrócenie zwolnionych sędziów przez Sąd Najwyższy). Jeśli chodzi o pozostałych sędziów Majdanu, termin odpowiedzialności dyscyplinarnej upłynął. Postępowania dyscyplinarne w innych sprawach również nie będą uważane za skuteczne - w styczniu - listopadzie 2017 r. VSP otrzymał 8054 skargi, ale tylko w 301 przypadkach (3,7%) wszczęto postępowanie w sprawie, rzeczywistą karę poniosły jednostki sędziowskie. Jednocześnie czasami, z powodu „dziwnej zbieżności okoliczności”, rozważanie przypadków sędziów w GRP muszę w tych samych dniach, co rozważanie tych sędziów lub sądów na czele z działaczami społecznymi.
Odpowiedzialnym za ten proces jest Wysoka Rada Sprawiedliwości (GSP) - inna rada sądownicza, z której większość to sędziowie wybrani przez samych sędziów. Niezależność tego ciała również nie jest możliwa do poważnego przemówienia. Oto tylko niektórzy z jej członków - były prawnik Channel 5, Tatyana Malashenkova, jej sąsiadka na liście wyborczej BPP, Aleksiej Malowacki, który niedawno oświetlone w prezydenckich oszustwach gazowych ... Rada obejmuje również prawnika Pavela Grechkovsky'ego, którego GPU skierował sprawę do sądu za oszustwo w wysokości 500 tysięcy dolarów, które według akt sprawy przejął w sądzie gospodarczym przez Bogdana Lwowa (obecny zastępca Prezes Sądu Najwyższego), ale go nie poinformował. Na czele VSP stoi sędzia Igor Benedisyuk, osobiście mianowany przez prezydenta, który wbrew prawu otrzymał od niego broń palną i prawdopodobnie łączy ukraińskie obywatelstwo z panem Obywatelstwo RF .
Jeszcze jedno zdarzenie pozostało prawie niezauważone - likwidacja i reorganizacja kilkuset sądów lokalnych i apelacyjnych , które Prezydent sprawował pod choinką 29 grudnia ubiegłego roku. Kiedy większość Ukraińców przygotowywała się do świąt, a darczyńcy z Zachodu już odpoczywali z mocą i mocą, prezydent wydał odpowiednie dekrety w ciągu ostatnich trzech dni swoich konstytucyjnych uprawnień.
Administracja prezydencka nazwała ten ruch „drugim etapem” reformy sądownictwa, która zapewni możliwość optymalizacji sądów, a także pozbycia się skorumpowanych sędziów niższego szczebla. Istnieją jednak dwa problemy z tą logiką. Po pierwsze, aby „pozbyć się skorumpowanych sędziów”, rzekomo przeprowadzana jest ocena kwalifikacyjna. Dlaczego musisz wyeliminować kilkaset setek statków - jest niejasne.
Drugi problem polega na tym, że prezydent naraził na niebezpieczeństwo prawie wszystkie sprawy sądowe, w których toczy się postępowanie - w szczególności śledztwo w sprawie zabójstw na Majdanie i zbrodni korupcji na najwyższym szczeblu, takich jak przypadki Nasirowa i Martynenki. Zgodnie z obowiązującym prawem wszystkie dochodzenia sądowe będą musiały rozpocząć się od nowa, z nowym składem sądu. I to prawie gwarantuje, że nigdy nie zakończy się skutecznie.
Jednak eliminacja sądów stanowi doskonałą okazję do ręcznego przeniesienia sędziów, tym samym zbierając najbardziej pożądaną kompozycję przed wyborami prezydenckimi i parlamentarnymi w 2019 r. Przecież przekazywanie sędziów do nowych sądów będzie należało do dobrze znanego VKKS, który bardzo dobrze zarekomendował się .
Ciekawe jest w tym kontekście, że słynny okręgowy sąd administracyjny miasta Kijowa nie został zlikwidowany. I najprawdopodobniej nie będzie, choć takie „jasne osobowości” jak Bogdan Sanin, który zakazał Majdanu, czy Jewgienija Ablowa, który nakazał Berkutowi rozproszyć działaczy w nocy z 10 na 11 grudnia i otrzymał to samo To mieszkanie, które następnie sprzedano za 9 milionów 100 tysięcy hrywien. Na czele sądu stoi Paweł Vovk, którego NABU znalazł o siódmej rano w ogromnym domu jego rzekomo byłej żony. Zaskakujące jest, że eliminacja sądu, który już tak dobrze się sprawdził, nie pasuje do koncepcji reformy.
Oczywiście przy takiej dynamice reforma sądownictwa jest skazana na niepowodzenie. Ale ten smutny trend może zmienić przyjęcie ustawy o sądzie antykorupcyjnym.
W czwartek Rada Najwyższa uchwaliła w pierwszym czytaniu projekt prezydencki w sprawie Sądu Antykorupcyjnego. Oznacza to, że kilka następnych tygodni nie zniesie dyskusji na temat zmian do drugiego czytania.
Projekt został skrytykowany przez MFW i wielu innych partnerów międzynarodowych za naruszenie międzynarodowych zobowiązań Ukrainy do utworzenia sądu - jurysdykcji, która jest albo mniej lub bardziej jurysdykcją NABU, zbyt wysokich wymagań dla sędziów i braku uczciwości w procesie selekcji Rady Publicznej.
Ale główna dyskusja prawdopodobnie rozwinie się na roli międzynarodowych ekspertów w procesie selekcji sędziów.
Jest oczywiste, że prezydent Petro Poroszenko chce skorzystać z tego samego mechanizmu, który został już przetestowany przez „nowy” Sąd Najwyższy, zastępując Publiczną Radę Uczciwości Radą Publiczną międzynarodowych ekspertów. Ten ostatni, wbrew zaleceniom Komisji Weneckiej, proponuje również, aby nie zapewniać żadnych rzeczywistych mechanizmów mających wpływ na ten proces.
Z tego powodu zwolennicy prezydenta wymyślili nawet specjalny argument: „jesteśmy suwerennym państwem, a niektórzy międzynarodowi eksperci nie mogą za nas decydować”. Ale surowa prawda jest taka, że nasze ciała udowodniły już swoją niespójność w wyborze niezależnych sędziów i oczyszczaniu systemu sądowego. Dlatego konieczne jest ich całkowite odbudowanie (co oczywiście jest konieczne do dalszej reformy sądownictwa) lub nadal wypełnienie zobowiązań prawdziwej, a nie fałszywej, atrakcyjności międzynarodowych ekspertów.
Jeśli chodzi o suwerenność, zgodnie z Konstytucją, jej nosicielem są ludzie, którzy w tej kwestii ufają ekspertom międzynarodowym i opinii publicznej znacznie bardziej niż sędziom - 41% i 42% vs. 10% , odpowiednio.
„ W przypadku braku sprawiedliwości, jaka jest suwerenność, jeśli nie zorganizowana grabież?” - takie pytanie retoryczne podniósł w swoim czasie św. Augustyn. I bardzo dokładnie odzwierciedla aktualną sytuację z wyborem modelu reformy Sądu Antykorupcyjnego. Albo słuchamy opinii społeczeństwa i osiągamy sprawiedliwość i prawdziwą suwerenność, albo nadal jesteśmy jedynie świadkami rabunku samych siebie.
PS W dniach 5-7 marca odbędzie się XV Kongres Sędziów Ukrainy, podczas którego sędziowie wybiorą spośród siebie jeszcze jednego członka VKKS i jeszcze dwóch członków Sądu Najwyższego. Te wybory będą dodatkowym papierkiem lakmusowym rozwoju reform i dodatkowym sygnałem, komu należy powierzyć wybór sędziów Sądu Antykorupcyjnego.
Autor: Mikhail Zhernakov, dyrektor Fundacji DEJURE, główny ekspert ds. Reformy sądownictwa RPR, doktor prawa; ZN.ua
